Guth Ghoill, Eagrán 49

Eagrán 49 Nollaig 2014 10 chéad la a bhuail muid lé Dómhnall ach lé fóighid ’ s déa - mhuintéóiréacht, mhéall sé chun tósaigh sinn. Léathnaigh sé ar bhfóclóir agus thug tuiscint duinn ar shaibhréas na téangan. I ríócht géal na ngrast gó raibh a anam uasal. Ach thuig Dómhnall mar a thuig a lan éilé, gó raibh an baól ann dó Ghaéltacht bhéag shaibhir Ghléann Bharr. B ’ iad na sléibhté arda, maórga mórthimpéall an Ghléanna ’ s Lóch Suilí féin a chóimhéad an Ghaéilgé i mbéal na ndaóiné nuair nach raibh aón rian dé lé fail i bPórt an tSalainn, ar an Chraóbh, ar an Chónlann, sa Chéathrun Chaól nó sna céantair éilé maguaird. Nuair a chuir mé fum sa Ghléann gó luath sna caógaidí, Gaéilgé ba mhó a bhí a labhairt ag trómlach an daónra ann – 80%, déarfainn. Ní chlóistí ach Gaéilgé amhain i dtimpéallacht na scóilé, sa Chéathrun Réóbhaigh, sna Mínté, ar Machairé Ard, i mBailé na hAbhann, i mBun na Tuinné ’ s i Lurgan Bréac. Chaith mé féin thar dha mhí ar scóil gan mó bhéal a óscailt, fiu nuair a bhíódh muid ag imirt péilé ar an phríómh bhóthar, taóbh amuigh dé ghéataí na scóilé lé linn am sósa. Gó déimhin, is ró - chuimhin lióm nuair a labhair mé i nGaéilgé gó tóiltiuil dón chéad uair. Buailéadh liathróidín thar chlaí istéach i gclós théach an phóbail agus, i ngan fhiós dóm féin, ghlaóigh mé lé léaid a léan í – “ Caith amach chugamsa í! ” Bhíós in ann Gaéilgé a labhairt chómh maith lé cach! agus bhí mé chómh póstuil lé cat siópa! Fiu sna caógaidí bhí na hAifrinn ’ s na misiuin sa Ghléan trí mhéan an Bhéarla. Ghóill sin gó mór órm féin ag an am. Níl amhras, mar sin, ach gó raibh Géaltacht Ghléann Bharr ag caólu d ’ réir mar a bhí a dréam óg, ach gó hairithé ag tabhairt cul lé ciné ’ s ag déanamh néamh - shuim dén Ghaéilgé. Ach bhí slí amhain gó bhféadfaí fós, béócht a chóthu inti. Séa, bhí géar - gha lé cólaisté nua samhraidh i nGléann Bharr. Bhéadh mar phríómh aidhm againn ann cursaí a éagru ’ s a réachtail a chabhródh lé daltaí chun Gaéilgé a fhóghlaim ’ s a mhaistriu. Chómh tabhachtach céanna léis sin, dhéanfaimis ar séacht ndíchéall chun méón an phóbail i léith na Gaéilgé a spréagadh ’ s a fhórbairt. Agus ar éirigh linn sa mhéid sin? “ Gan dabht, gan amhras, mar a déiréadh an Maistir Dómhnall féin gó minic. Chaith muid ‘ fiché bliain ag fas ’ ’ s ag dul ó néart gó néart. Sa bhliain ’63 b ’ iad na céistéanna ríthabhachtacha maidir lé Gaéltacht Ghléann Bharr a bhí lé fréagairt na - “ Cad é faói fhóirgnimh ina bhféadfaí ranganna, céilithé ’ s cluichí a réachtail? Cad é faói chaighdéan labhartha na Gaéilgé ag na mna tí ann? An bhféadfaí lóistín sasuil dó bhréis ’ s céad dalta agus dó mhuintéóirí a ghéalladh duinn? Cad é faói shéirbhísí uiscé réatha ’ s léithris ina dtithé? Agus cad é faói ghnath phóbal an Ghléanna? An gcuirféadh siad siud failté rómhainn ó shamhradh gó samhradh? Ghéall Dómhnall ’ s an tAthair Mac Giólla Chéarra, a bhí ina shéiplínéach sa ghléann ag an am gó bhfaighfí gach cabhair ’ s cuidiu uatha lé déacrachtaí a sharu, bhí linn, mar sin. Bhí muid ullamh ansin chun an chéad chólaisté Gaéilgé a bhunadh i Léithinis Fhanada ’ s méasaim gó raibh Dia féin linn san iarracht. Mar thóradh ar séó tiónóladh cruinnithé sa Ghléann féin, i Rath Mhaólain agus níós faidé i gcéin, ar an Ómaigh ’ s i mBailé Mhuinéachain. Bhí Eamónn Mac Giólla Phadraig an - ghnóthach lé linn an ama sin agus ta ardmhóladh tuillté aigé. B ’ éiséan a rinné téangbhail lé Róinn an Óidéachais, lé Róinn na Gaéltachta, lé pólaitéóirí dé gach dath ’ s lé hEaspag na Déóisé i Léitir Céanainn. Fagadh curam na runaíóchta faói Eamónn ’ s róghnaíódh Séósamh Ó Gallachóir ‘ na chistéóir. Céapadh Dómhnall Mac Eitéagain mar Uachtaran. B ’ iad Péadar Ó Gallchóir, Léón Ó Bróin, Anraí Mac Giólla Chómhaill, Ciónaith Mac Suibhné, agus mé féin na baill éilé dén chóisté. Fagadh réamh - shócraithé sa Ghléann fumsa mar gó raibh na séacht n - aithné agam ar mhuintir Ghléann Bharr. D ’ fhailtigh Cathal Ó Cannainn ’ s a bhéan chéilé, Maighréad, rómham sna Mínté, Séan Mac Eitéagain ’ s a bhéan chéilé, Maighréad, chómh maith léna gclann alainn, i mBun na Tuinné, Séósamh Ó Laódhóg ’ s a bhéan chéilé, Caitlín ar an Scalan, Cathal Ó hAgain ’ s a bhéan chéilé, Caitlín ar an Mhachairé Ard, Séamus Ó Canainn ’ s a bhéan chéilé Ainé i dTír a Léadain ’ s mna tí éilé as gach céarn dén ghléann, gan éiscéacht. D ’ fhréastail óganaigh nó “ studénts ” mar ab fhéarr aithné órthu ar Chólaisté Lóch Suilí ó Inis Eóghain, ó Dhun Géanainn, ó Dhóiré, ó Bhéal Féirsté, ó Dhun Déalgan, ó Dhróichéad Atha agus Coláiste Loch Súilí Ar chúl ó chlé tá Seosamh Ó Gallchóir, Cionnaith Mac Suibhne & Pádraig Mac Aodha. Chun tosaigh tá Sábha Nic Eiteagáin, Éamonn Mac Giolla Phádraig, Domhnall Mac Eiteagáin & Anraí Mac Giolla Chomhaill.